⏩ Πήγαινε απευθείας στην λίστα με τις λογικές πλάνες ➤
Θα τις συναντήσεις παντού…
Σε φίλους, στα Social Media, στην οικογένεια σου, στην τηλεόραση, σε βιβλία, άρθρα – διάολε, ακόμα και στα είδωλα σου!
Σε τι αναφέρομαι;
Μα φυσικά στις λογικές πλάνες ή αλλιώς – σφάλματα λογικής!
Αποτελούν επιχειρήματα τα οποία, ενώ σε πρώτο χρόνο μπορεί να ακούγονται λογικά και ικανά να σταθούν σε μία συζήτηση, εάν προσπεράσεις την επιφάνεια και τα αναλύσεις λίγο βαθύτερα θα δεις ότι δεν έχουν απολύτως καμία βάση ή βαρύτητα.
💡 Οι λογικές πλάνες δεν είναι κάτι καινούριο ούτε και σύγχρονο. Ήδη ο Αριστοτέλης, στο έργο του “Όργανον” και στο κεφάλαιο “Σοφιστικοί Έλεγχοι”, κατέγραψε 13 σοφίσματα τα οποία παρατηρούσε στην καθημερινότητα του.
Μόλις αρχίσεις να τα αναγνωρίζεις θα εκπλαγείς με την ποσότητα και την συχνότητα που εμφανίζονται σε κάθε μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας – κυριολεκτικά βρίσκονται παντού ανάμεσα μας.
Αν τώρα είσαι ήδη σε θέση να αναγνωρίζεις με σχετική ευκολία τις λογικές πλάνες στις οποίες υποπίπτουν οι άλλοι και θεωρείς ότι αυτό σου προσφέρει κάποιου είδους ασυλία ή ανοσία…
Hate to break it αλλά… πλανάσαι πλάνην οικτρά! (see what I did there?)
Ακολουθεί μία λίστα με τα πιο συνηθισμένα λογικά σφάλματα τα οποία θα συναντήσεις εκεί έξω:
Τι είναι οι Πλάνες Λογικής;
Οι λογικές πλάνες – ή αλλιώς σφάλματα λογικής, λογικά σφάλματα και logical fallacies – αποτελούν λάθη λογικής που κρύβονται πίσω από τον συλλογισμό ενός ισχυρισμού ή ενός επιχειρήματος.
Με λίγα λόγια:
Ένα λογικό σφάλμα αποτελεί ένα επιχείρημα το οποίο μπορεί να απορριφθεί μέσω της λογικής.
Για παράδειγμα:
Έξω βρέχει, άρα οι δρόμοι είναι βρεγμένοι. = Οι δρόμοι είναι βρεγμένοι, άρα έξω βρέχει.
Μπορείς να ανακαλύψεις το λάθος στον δεύτερο ισχυρισμό;
Η παραπάνω υπόθεση αποτελεί ένα κλασικό λογικό σφάλμα στο οποίο, βασιζόμενοι σε μια αλήθεια (έξω βρέχει άρα οι δρόμοι βράχηκαν), κάνουμε το λογικό άλμα του να υποθέσουμε ότι ισχύει αυτομάτως και το αντίστροφο (δηλαδή οι δρόμοι βράχηκαν αναγκαστικά από τη βροχή).
💡 Το συγκεκριμένο σφάλμα ονομάζεται “Affirming the Consequent” ή αλλιώς “Επιβεβαίωση του Επακόλουθου”
Σε βλέπω τώρα εσένα: ψιλο-γελάς με την μύτη ψηλά και σκέφτεσαι ότι είναι γελοιωδώς εύκολο να ξεφύγεις από αντίστοιχα σφάλματα.
Και πράγματι, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τον λόγο για τον μπάζει ο παραπάνω συλλογισμός.
Οι δρόμοι θα μπορούσαν να είναι κάλλιστα βρεγμένοι διότι η κυρία Μαρία έπλυνε το πεζοδρόμιο μπροστά από το φούρνο ή επειδή έσπασε ένας σωλήνας της ΕΥΑΘ.
Αν τώρα θεωρείς ότι όλες οι προκλήσεις που θα συναντήσεις θα είναι και αυτού του επιπέδου, τότε think again… Οι λογικές πλάνες δεν κάνουν πάντοτε την εμφάνιση τους με τόσο ξεκάθαρες και απλοϊκές μορφές.
Όταν εντοπιστεί λογικό σφάλμα σε ένα επιχείρημα τότε η υπόθεση του θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως αβάσιμη, το συμπέρασμα που τυχόν προέκυψε ως μη-αποδεδειγμένο (άλλα όχι αναγκαστικά λάθος) ενώ το ίδιο το επιχείρημα ως σαθρό…
Που τις συναντάς;
Υπάρχει μία μυστική ερώτηση η οποία μπορεί να αποκαλύψει με 100% success rate εάν κάποιος υποπέφτει σε λογικά σφάλματα.
Είναι άνθρωπος;
Διότι αν είναι, τότε μπορείς να βάλεις το χέρι σου στην φωτιά ότι θα διαπράττει λογικά σφάλματα.
Οι λογικές πλάνες χρησιμοποιούνται από όλους, τόσο ακούσια (χωρίς να το αντιλαμβάνονται) όσο και εκούσια.
Όταν κάποιος τις χρησιμοποιεί εν γνώσει του τότε σκοπός του είναι να υπερισχύσει έναντι ενός αντιπάλου μειώνοντας τον, ισχυροποιώντας τη θέση του ή ακόμα έχοντας ως σκοπό να “απλοποιήσει” ένα επιχείρημα που χρησιμοποιεί υπέρ του.
Κοινώς, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν λογικές πλάνες με δόλο όταν η επιθυμία τους για να “κερδίσουν” ή να “πείσουν” είναι σημαντικότερη από την αλήθεια και την πραγματικότητα.
Από την άλλη, οι άνθρωποι μπορεί να υποπέσουν σε λογικά σφάλματα εάν δεν έχουν δώσει την πρέπουσα σκέψη στα επιχειρήματα τους ή διότι δεν αντιλαμβάνονται πως αυτά πάνε κόντρα στην λογική.
Όπως καταλαβαίνεις, μπορείς να συναντήσεις λογικές πλάνες, πραγματικά, παντού και προερχόμενες από τον οποιονδήποτε.
Δεν χρειάζεται να πας πολύ μακριά, αρκεί να ανοίξεις τα σχόλια σε ένα post για κάποιο hot-topic επικαιρότητας στο Facebook ή σε ένα video στο YouTube.
Και αν θέλεις να το τερματίσεις, απλά ξεκίνησε να βλέπεις ένα debate ανάμεσα σε δύο πολιτικούς αντιπάλους. Είμαι σίγουρος πως θα εκπλαγείς με το πόσα λογικά σφάλματα θα συναντήσεις από όλες τις πλευρές.
💡 Τώρα που το σκέφτομαι αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει και μια εξαιρετική άσκηση ώστε να εξασκηθείς στο να τα αναγνωρίζεις. Παρακολούθησε ένα debate, λοιπόν και προσπάθησε να κρατήσεις σημειώσεις! I dare you!
Γιατί πέφτουμε θύματα τους;
Τα συστήματα 1 & 2
Εάν είσαι familiar με το έργο του συμπεριφορικού οικονομολογόυ Daniel Kahnemann, Thinking Fast and Slow είμαι σίγουρος πως θα αντιλαμβάνεσαι ήδη το γιατί.
Εάν όχι, τότε επέτρεψε μου να σου παρουσιάσω τα 2 συστήματα σκέψης με τα οποία λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος σύμφωνα με τον Daniel:
- Το Σύστημα 1 το οποίο λειτουργεί αυτόματα, μηχανικά και γρήγορα χωρίς να απαιτεί καθόλου συνειδητή προσπάθεια από εσένα.
- και το Σύστημα 2 το οποίο κάνει το ακριβώς αντίθετο. Αφορά τη σκόπιμη και συνειδητή δουλειά από τον εγκέφαλο σου η οποία απαιτεί ενέργεια, κόπο, πολλές φορές είναι επίπονη και χρειάζεται ιδιαίτερη πειθαρχία ώστε να καταφέρεις να την κρατήσεις ενεργή για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Και για να σε προλάβω: Όχι, δεν υπάρχει “καλό και κακό” σύστημα!
Για τον ίδιο λόγο που δεν θα ήθελες να λειτουργείς μονάχα αυτόματα και σπασμωδικά (System 1), έτσι δεν θα ήθελες να διυλίζεις συνεχώς τον κώνωπα υπεραναλύοντας όλες τις καταστάσεις (System 2).
Ο πιο γρήγορος και απλοϊκός τρόπος για να σε βοηθήσω να τα διαχωρίσεις είναι το παράδειγμα της οδήγησης ενός αυτοκινήτου:
Ένας νέος οδηγός χρειάζεται να επιστρατεύσει ολόκληρη την προσοχή του στην οδήγηση. Όλα του φαίνονται καινούρια, κάθε κίνηση δυσβάσταχτη και κάθε απόφαση που θα πρέπει να λάβει αφόρητη. Για να μπορέσει να ανταποκριθεί ο εγκέφαλος σε αυτή δύσκολη πρόκληση πρέπει να δουλέψει συνειδητά και σε υψηλά επίπεδα – hello, system 2!
Όσο περισσότερη εμπειρία αποκτάει με τον καιρό, τόσες περισσότερες εγκεφαλικές συνάψεις δημιουργούνται και τόσο λιγότερη είναι η ανάγκη για τη δράση του ενεργοβόρου συστήματος 2.
Αυτός είναι και ο λόγος που οδηγοί με πολυετή εμπειρία δεν φαίνεται να βλέπουν διαφορές ανάμεσα σε οδηγήση και… περπάτημα. Οι πράξεις και η σκέψη τους γίνεται εντελώς μηχανικά και αποδίδεται 100% στο σύστημα 1.
Λογικές Πλάνες & Σφάλματα Λογικής
Λίστα με τις πιο συνηθισμένες
Ο πιο αποδοτικός τρόπος για να αποφεύγεις να διαπράττεις λογικά σφάλματα ή να είσαι ικανός να τα αναγνωρίζεις σε τρίτους είναι η εξοικείωση με τα πιο συνήθη.
Ακολουθεί μία λίστα με τα πιο συνηθισμένα λογικά σφάλματα τα οποία θα συναντήσεις εκεί έξω:
#1 Tu QuoQue
Η πλάνη λογικής του “κι εσύ!”
ή αλλιώς… καθρεπτάκι!
👉 Μπορεί να τη συναντήσεις ως πλάνη: “You too” ή “Two wrongs make a right”
Το “Tu QuoQue” προέρχεται από τα λατινικά, σημαίνει “και συ” και προφέρεται… “του κουό κουέ“.
Εάν σου θυμίζει κάτι τότε μάλλον θα ήσουν εξαιρετικός μαθητής Λατινικών στο σχολείο καθώς αποτελεί μέρος από τα τελευταία λόγια του Καίσαρα πριν τον δολοφονήσει ο Βρούτος.
Συγκεκριμένα, του είπε: “Tu quoque, Brute, fili mi!?” πιο δημοφιλές στα ελληνικά: “Και συ, τέκνον, Βρούτε;“
Αν και σκαλίζοντας λιγάκι περισσότερο, σύμφωνα με τη wikipedia, το έργο του Shakespeare φαίνεται να έκανε δημοφιλή την παραπάνω φράση στο Αγγλόφωνο κοινό ως “Et tu, Brute?”
Anyway…
Κάποιος πέφτει σε αυτή την πλάνη όταν η απάντηση του σε οποιαδήποτε κατηγορία, κριτική ή αδικία δέχεται είναι, στην ουσία: “ναι αλλά και εσύ κάνεις το ίδιο πράγμα“.
Πρακτικά αποτελεί αποφυγή ενασχόλησης με το επιχείρημα του άλλου, υποστηρίζοντας ως αντεπιχείρημα κάτι εντελώς άσχετο, απαντώντας στην κριτική με κριτική.
Κώστας: Ο καλύτερος τρόπος για να χάσεις βάρος είναι η διαλειμματική νηστεία, η αποφυγή υδατανθράκων και το θερμιδικό έλλειμα! Χρήστος: Ναι, ναι... Σε είδαμε και σένα με τις εξυπνάδες σου! Τις προάλλες δεν είναι που σε πέτυχε η Μαρία στη Τούμπα να καταπίνεις το ένα κοτομπέικον μετά το άλλο; Τι να μας πεις τώρα για δίαιτες εσύ..;
#2 Ad Hominem
Η λογική πλάνη “ενάντια στο άτομο”
👉 Μπορεί να τη συναντήσεις ως επιχείρημα ενάντια στο άτομο
Το “Ad Hominem” προέρχεται από τα Λατινικά και αποτελεί ένα αντεπιχείρημα το οποίο, αντί να βασίζεται στη λογική, ασχολείται με τον χαρακτήρα του ανθρώπου που προορίζεται.
Συνήθως πάει πακέτο με άσχετα και ρηχά επιχειρήματα τα οποία είναι τείνουν να αποτελούν περισσότερο προσβολές προς το πρόσωπο που έχουν απέναντι τους.
Σύγκρινε τα δύο παρακάτω επιχειρήματα:
- Είσαι ανεύθυνος, αποκλείεται να μπορείς να λύσεις ένα τόσο δύσκολο πρόβλημα.
- Αυτό που λες είναι λάθος! Όλοι ξέρουμε ότι είσαι ανεύθυνος και αποκλείεται να μπορείς να λύσεις ένα τόσο δύσκολο πρόβλημα.
Προσέχεις τη διαφορά;
Η πρώτη φράση αποτελεί μία απλή προσβολή.
Η δεύτερη φράση, αποτελεί μια ad hominem επίθεση καθώς αντικρούει ένα επιχείρημα προσβάλλοντας τον χαρακτήρα του ανθρώπου χωρίς να ασχολείται με το ίδιο το επιχείρημα.
Τώρα σκέψου το παρακάτω επιχείρημα:
Είσαι λάθος επειδή δεν μίλησες στον Κώστα για το πρόβλημα σου.
Το να αποφεύγεις να αντιμετωπίσεις τα προβλήματα σου και να τα βάζεις κάτω από χαλάκι είναι συμπεριφορά που συναντάς σε ανεύθυνους ανθρώπους.
Η συγκεκριμένη πλάνη λογικής χρησιμοποιείται κατά κόρον με εκούσια και με δόλο από ανθρώπους οι οποίοι επιθυμούν οπωσδήποτε να επιβληθούν επί του αντιπάλου τους.
Θες να το δεις στην πράξη; Απλά ρίξε μια ματιά σε ένα πολιτικό debate ή σε μικρά παιδάκια να μαλώνουν στο δημοτικό – χωρίς ίχνος διάθεσης να προσβάλω τα παιδια
#3 Επίκληση στην Αυθεντία
Η λογική πλάνη “ARGUMENTUM AD VERECUNDIAM”
👉 Θα τη συναντήσεις ως προσφυγή στην αυθεντία
Η “επίκληση στην αυθεντία” είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα λογικά σφάλματα που θα συναντήσεις στην καθημερινότητα το οποίο, αν δεν με απατά η μνήμη μου, είχαμε διδαχθεί στην έκθεση κατά τα σχολικά χρόνια.
Λαμβάνει χώρα όταν κάποιος χρησιμοποιεί τη γνώμη ή τη θέση ενός ανθρώπου ο οποίος θεωρείται αυθεντία σε έναν τομέα ως de facto επιχείρημα για να επικυρώσει έναν ισχυρισμό του.
Με λίγα λόγια, χρησιμοποιείται το κύρος που πηγάζει από τη θέση και το status ενός ανθρώπου ώστε να αυξήσει την δύναμη ενός επιχειρήματος.
Νικολέτα: Η γη είναι επίπεδη! Στέλλα: Ρε συ, τι λες; Πραγματικά, πλέον μπορείς να δεις φωτογραφίες από το φεγγάρι ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός. Νικολέτα: Άντε καλά, άλλο πρόβατο μας βρήκε εδώ! Αν δεν θες να πιστέψεις εμένα, το λέει και ο δρ. Κοσμάογλου - Ολόκληρος διευθυντής του ογκολογικού Θεσσαλονίκης, είναι δυνατόν να βλακείες;
Το γεγονός ότι ο κύριος Κοσμάογλου είναι φιγούρα με κύρος στον τομέα της ιατρικής δεν σημαίνει, αυτόματα, ότι οι απόψεις του στο θέμα της επίπεδης γης έχουν επιστημονική βαρύτητα.
#4 Post hoc ergo propter hoc
ή αλλιώς, “κατόπιν τούτου, άρα εξαιτίας τούτου”
Οι άνθρωποι, ακούγοντας τον κόκορα να λαλεί καθώς ανατέλλει ο ήλιος, αποφάσισαν ότι είναι το λάλημα που προκαλεί την ανατολή του. Ένα φαινόμενο που εξηγείται από την λογική πλάνη του “post hoc ergo propter hoc”, που μεταφράζεται σε “κατόπιν τούτου, άρα εξαιτίας τούτου“.
