Τα πάντα στην κοινωνία μας καταλήγουν σε ένα debate: Νέα Δημοκρατία ή Σύριζα, ΠΑΟΚ ή Ολυμπιακός, σουβλάκι ή καλαμάκι… Καπιταλισμός ή Κομμουνισμός;
Η τάση για απλοποίηση είναι στη φύση μας και τείνει να καταλήγει πάντοτε σε κάποιο δίπολο με εμάς να τασσόμαστε σε μία από τις δύο πλευρές του.
Από την άλλη, η πραγματικότητα δεν δίνει δεκάρα για την δική μας ανάλυση και συνεχίζει να λειτουργεί βουτηγμένη στο απόλυτο χάος ατελείωτων και αστάθμητων μεταβλητών.
Και τι ποιο χαοτικό από την οικονομία;
Στο σημερινό άρθρο, θα επιχειρήσω να κάνω μία μίνι αναδρομή στην εξέλιξη των μοντέρνων οικονομικών ώστε να φτάσουμε ομαλά στις πιο δημοφιλείς σχολές οικονομικής σκέψης του σήμερα.
Θα δούμε τι πρεσβεύει η κάθε μία και ποια δείχνει να λειτουργεί καλύτερα – αν μπορεί να ισχύει κάτι τέτοιο
Κοινώς, αν θέλεις να μάθεις μία υπεραπλουστευμένη εκδοχή της μοντέρνας οικονομικής ιστορίας, συνέχισε το διάβασμα!
Κάνε καφεδάκι, κάνε εγγραφή στο δωρεάν newsletter του MarketShots και συνέχισε το διάβασμα:
Θα ξεκινήσουμε από την πληθυσμιακή παγίδα του Malthus και το πόσο έξω έπεσε στις προβλέψεις του για καταστροφή της γης και θα συνεχίσουμε με τον Adam Smith και το πως έβαλε τις βάσεις για την μοντέρνα οικονομική θεωρία.
Από εκεί και πέρα θα μιλήσουμε για τον κομμουνισμό του Marx και του Engels και τις βασικές διαφορές με το καπιταλιστικό μοντέλο των κλασικών οικονομολόγων.
Στην συνέχεια θα δούμε τις πιο πρόσφατες σχολές του Κεϋνσιανισμού (ο οποίος έχει κυριέψει τον κόσμο), του αντίπαλου δέους του Μονεταρισμού αλλά και ποια η θέση των Αυστριακών μέσα στο φάσμα των οικονομικών.
Παράλληλα, θα βλέπουμε τι πρωτοποριακό είχε η κάθε μία θεωρία και ποια ανάγκη την γέννησε ενώ κλείνοντας θα επιχειρήσουμε να κάνουμε μία σύνοψη.
Αλλά, πριν προχωρήσουμε, μήπως να ξεκινήσουμε από τα βασικά;
Αλήθεια, ποιος είναι ο ρόλος ύπαρξης των οικονομικών; Γιατί υπάρχουν;
Πίσω στην σχολή μας έλεγαν ότι είναι η επιστήμη που προσπαθεί να δώσει λύση στο θεμελιώδες οικονομικό πρόβλημα:
Βασικό Οικονομικό Πρόβλημα
Ποιο είναι, πώς μας περιορίζει και πως λύνεται;
Ποιος είναι ο αποδοτικότερος τρόπος να διαχειριστεί μία οικονομία τους περιορισμένους πόρους που έχει στη διάθεση της ώστε να ικανοποιήσει τις απεριόριστες ανάγκες των ανθρώπων της;
Με λίγα λόγια, θα έλεγε κανείς ότι τα οικονομικά αποτελούν ιδέες, μεθοδολογίες και θεωρήματα για να διαχειριστούμε όσο πιο αποδοτικά γίνεται… την σπανιότητα.
Όλες οι οικονομικές θεωρίες και κάθε οικονομολόγος που έχει περάσει από αυτόν τον πλανήτη πάσχιζαν να βρουν μία λύση σε ένα πρόβλημα το οποίο, τρόπον τινά, είναι αδύνατο να λυθεί.
Άλλωστε, πώς θα μπορούσες να ικανοποιήσεις τις ανθρώπινες ανάγκες όταν αυτές είναι ακόρεστες και οι πόροι που έχεις στη διάθεση σου, πεπερασμένοι;
Οξύμωρο, έτσι;
Η Παγίδα του Μάλθους
Πώς θα καταστραφεί η ανθρωπότητα;
Βρισκόμαστε λίγο πριν το 1800 και ο Άγγλος κληρικός Τόμας Ρόμπερτ Μάλθους στο βιβλίο του “Δοκίμιο για την Αρχή του Πληθυσμού” μας παρουσιάζει την Μαλθουσιανή παγίδα.
Με αυτή, ο τύπος υποστήριζε πως ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού της γης θα ξεπεράσει τον ρυθμό με τον οποίο αυτή είναι ικανή να παράγει τρόφιμα για να τον συντηρεί.
…άρα θα καταστραφεί!
Ο Μάλθους υπονοούσε πως κάθε τεχνολογική ανακάλυψη συντελούσε μονάχα στην αύξηση του πληθυσμού και όχι στην αναβάθμιση του βιοτικού του επιπέδου.
Κοινώς, αντί να μας κατευθύνει προς ένα ανώτερο επίπεδο (μια ουτοπία), το γενετήσιο ένστικτο πολλαπλασιάζει συνεχώς τους αριθμούς μας δημιουργώντας νέα στόματα τα οποία μπορούν να συντηρηθούν από μία μόνο αποθήκη, αυτή της φύσης.
Η οποία, όσο καλά και να διαχειριστεί, δεν παύει να είναι πεπερασμένη…
Υπάρχει, λοιπόν, μία “φυσική ροπή” η οποία ωθεί τους πληθυσμούς να ξεπερνάν κάθε δυνατό μέσο συντήρησης και οδηγεί νομοτελειακά την ανθρωπότητα σε μία παγίδα από την οποία θα ήταν ανήμπορη να ξεφύγει.
Παρέα με τον Thanos της Marvel, ο Μάλθους διαψεύστηκε περί το 1800 μαζί με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης.
Το αποτέλεσμα; Η εκβιομηχάνιση της οικονομίας έφερε ραγδαίες μεταβολές και ανακατατάξεις με αποτέλεσμα την αύξηση του βιοτικού επίπεδου των ανθρώπων αλλά και του πληθυσμού από το τότε 1 δις στα 8 του σήμερα.
Ο Μάλθους είχε ξεκάθαρα άδικο αλλά… πώς να τον κατηγορήσεις; Με τα τότε δεδομένα, αυτό που έλεγε έβγαζε νόημα.
Τώρα σε βλέπω εσένα, θέλεις οπωσδήποτε να τον κατηγορήσεις για κάτι…
Ανάμεσα σε άλλα υποστήριζε πως η αυτοϊκανοποίηση οδηγούσε σε διανοητική καθυστέρηση και τύφλωση… Για το συγκεκριμένο, είσαι ελεύθερος να τον κατηγορήσεις… τι; όχι;
Η ανθρωπότητα έχει αντιμετωπίσει πολλούς λιμούς, τόσο έντονους που εύκολα θα έπειθαν κάποιον που τους ζει ότι θα είναι και καταστροφικοί για την κοινωνία.
Το περίεργο;
Ελάχιστοι από αυτούς δημιουργήθηκαν λόγω της αδυναμίας μας να παράγουμε τροφή με τη συντριπτική πλειοψηφία να οφείλεται σε ανθρώπινο παράγοντα.
Είτε λόγω κακής διαχείρισης και αποφάσεων, είτε εσκεμμένα ως επιθετική τακτική για την αποδυνάμωση μίας κοινωνίας.
Όλο αυτό, δείχνει να μας γυρνάει άλλη μία φορά πίσω θεμελιώδες οικονομικό πρόβλημα: Με ποιον τρόπο θα καταφέρουμε να χρησιμοποιήσουμε τους πεπερασμένους διαθέσιμους πόρους με όσο το δυνατόν πιο αποδοτικό τρόπο;
Adam Smith: ο πατέρας των σύγχρονων Οικονομικών
ή αλλιώς, ο OG μπαμπάς μας
Ένας από τους πρώτους που επιχείρησε να απαντήσει δομημένα σε αυτή την ερώτηση ήταν ένας Σκοτσέζος φιλόσοφος με όνομα Adam Smith με το βιβλίο “Ο πλούτος των εθνών” το 1776.
Το έργο του ήταν τόσο σημαντικό και η επιρροή του τόσο μεγάλη που, χωρίς να το γνωρίζει, έβαζε τα θεμέλια ενός ολοκαίνουργιου κλάδου, αυτού των οικονομικών. Χρόνια αργότερα, ο ίδιος κλάδος θα του έδινε και το χρήσμα του πατέρα των σύγχρονων οικονομικών.
Οι ιδέες του Smith σέταραν την βάση της οικονομικής θεωρίας με τις περισσότερες να είναι σχετικές ακόμα και σήμερα.
Κάποιες από τις πιο δημοφιλείς ιδέες που μας πρόσφερε ήταν ο καταμερισμός της εργασίας αλλά και το “αόρατο χέρι της αγοράς“. Σύμφωνα με αυτό, το κοινό καλό μίας κοινωνίας μπορεί να επιτευχθεί αποδοτικά εάν το κάθε άτομο επιδιώκει το ατομικό του συμφέρον δουλεύοντας σκληρά, νόμιμα και έχει την ελευθερία της επιλογής.
Ορίστε; Πώς μπορεί να λειτουργεί κάτι τόσο αντιφατικό;
Το ατομικό συμφέρον ωθεί τους ανθρώπους προς δραστηριότητες για τις οποίες μία κοινωνία είναι διατεθημένη να πληρώσει.
“Δεν περιμένουμε το φαγητό μας να προέλθει από την καλοσύνη του χασάπη, του φούρναρη ή του ζυθοποιού αλλά από μέριμνα για το προσωπικό τους συμφέρον.
Δεν απευθυνόμαστε στην ανθρωπιά τους αλλά στην επιδίωξη του ατομικού τους συμφέροντος.”
…είχε πει ο Σμίθ
Αλλά εδώ είναι η μισή αλήθεια.
Όταν η κινητήρια δύναμη μιας κοινωνίας είναι το προσωπικό συμφέρον, δεν θα καταλήξει μοιραία στην απόλυτη εκβιαστική κερδοσκοπία;
Γνωρίζουμε ήδη ότι οι άνθρωποι είναι άπληστοι και επιθυμούν το καλύτερο και το περισσότερο για τους εαυτούς τους. Τι τους κρατάει από το να χρεώνουν τεράστια ποσά και να πληρώνουν ελάχιστα;
Η απάντηση ακούει στο όνομα ανταγωνισμός – δηλαδή η σύγκρουση ατομικών συμφερόντων μέσα σε μια κοινή αγορά.
Κοινώς, είσαι ελεύθερος να πουλάς τα προϊόντα σου πανάκριβα και να πληρώνεις ελάχιστα τους εργαζομένους αλλά αυτό είναι μία συνταγή αποτυχίας – τα μεν θα μείνουν στα ράφια και οι δε θα σε εγκαταλείψουν γρήγορα
Γιατί; Διότι υπερβαίνοντας τα νοητά όρια, δίνεις την ευκαιρία σε άλλους στην αγορά να εκμεταλλευτούν την απληστία σου και να σου κλέψουν τη δουλειά.
Και ποιος θα θέσει αυτά τα όρια;
Καμία κεντρική αρχή και κανένα μεμονωμένο άτομο αλλά η ζύμωση των αλληλοσυγκρουόμενων ατομικών συμφερόντων σε μία αγορά.
Ο Smith επιχείρησε να μας δώσει μία γεύση από το πως μπορεί να επιτευχθεί κοινωνική αρμονία περιγράφοντας έναν αυτορυθμιζόμενο μηχανισμό της αγοράς.
Το ατομικό συμφέρον ωθεί τους ανθρώπους σε δράση επιτυγχάνοντας ακούσια το συλλογικό συμφέρον και όλα αυτά με μοναδικό ρυθμιστή τον ανταγωνισμό.
Αν αναλογιστούμε ότι ο τότε κόσμος ήταν εξαιρετικά κλειστός, χαοτικός και προστατευτικές πολιτικές όπως οι δασμοί ήταν η πεπατημένη, οι ιδέες που παρουσίαζε ήταν προοδευτικές και ιδιαίτερα ριζοσπαστικές.
💡 Αυτή τη στιγμή διαβάζεις αυτό το άρθρο σε έναν υπολογιστή ο οποίος κατασκευάστηκε στην Κίνα, απαρτίζεται από χιλιάδες μικροαντικείμενα τα οποία συναρμολογήθηκαν σε διαφορετικά εργοστάσια από πολλούς ανθρώπους. Αυτό, υπό μίαν έννοια, το χρωστάς στον Smith.
❗ Για να σε προλάβω: Όχι, η θεωρία του Smith δεν ήταν τέλεια – απείχε αρκετά για την ακρίβεια.
Που κολλάει; Ήταν βασισμένη στον ορθολογισμό του ατόμου και θεωρούσε ότι ο καθένας είναι ικανός να πάρει τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις οποιαδήποτε στιγμή. Με αυτή τη σταθερά, εάν το αόρατο χέρι αφεθεί ελεύθερο θα φέρει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
📚 Θέλεις να μάθεις περισσότερα για τον Adam Smith;
Διάβασε για την φιλοσοφία του και τον τρόπο που έβλεπε την αγορά στο άρθρο που έχω γράψει →
David Ricardo: το συγκριτικό πλεονέκτημα
Λίγα χρόνια μετά, ήρθε ο David Ricardo, πάτησε πάνω στον καταμερισμό της εργασίας του Smith και τον πήγε ένα βήμα πιο πέρα εισάγοντας την έννοια του συγκριτικού πλεονεκτήματος.
Με την λογική που ο καταμερισμός της εργασίας κάνει μία οικονομία πιο αποδοτική, το συγκριτικό πλεονέκτημα κάνει το εμπόριο μεταξύ χωρών πιο αποδοτικό.
Έστω μία χώρα η οποία παράγει αποδοτικά ένα αγαθό Α. Έχει προσωπικό συμφέρον να συγκεντρώσει όλους τους πόρους στην παραγωγή αυτού του αγαθού, να το εξάγει και στη συνέχεια να εισάγει τα υπόλοιπα αγαθά στην παραγωγή των οποίων δεν είναι το ίδιο αποδοτική.
Όταν κάθε χώρα είναι ελεύθερη να επικεντρωθεί στην παραγωγή υπηρεσιών και αγαθών που είναι αποδοτική στο να παράγει και το εμπόριο είναι ελεύθερο, όλοι κερδίζουν. Το ατομικό συμφέρον, μετατρέπεται αυτομάτως σε συλλογικό συμφέρον.
Συλλογικό συμφέρον; Άκουσε κανένας συλλογικό συμφέρον;
Και ενώ όλα πήγαιναν προς την κατεύθυνση της ελεύθερης αγοράς, του εμπορίου και της ιδιωτικής περιουσία, το 1848 κάτι σαν άλλαξε…
Κομμουνισμός: Marx και Engels
και η έκδοση του κομμουνιστικού μανιφέστου
Το 1848, λοιπόν οι Γερμανοί φιλόσοφοι Καρλ Μάρξ και Friedrich Engels εκδίδουν από το Λονδίνο το Κομμουνιστικό Μανιφέστο.
Μαζί με τον “Πλούτο των εθνών”, το “Κομμουνιστικό Μανιφέστο” αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα που κατάφερε να επηρεάσει τη σκέψη και να δομήσει ιδεολογίες και πολιτικές εκατομμύρια ανθρώπων στο μέλλον.
Στη βάση του είναι μία κριτική στο καπιταλιστικό μοντέλο, τον τρόπο παραγωγής που αυτό προωθεί και αναλύει την ταξική πάλη που δημιουργείται.
Αντί να έχουμε ως επίκεντρο το άτομο και την ατομική συμπεριφορά, επικεντρωνόμαστε στο σύνολο.
Πλέον, στόχος δεν είναι η ικανοποίηση του προσωπικού συμφέροντος αλλά του συλλογικού, εξυπηρετώντας έναν ρόλο που θα μας δωθεί από αυτό. Στη συνέχεια, το σύνολο θα είναι υπεύθυνο να καλύπτει τις υπόλοιπες ανάγκες μας.
Το άτομο δεν έχει τόση σημασία ως αυτούσια μονάδα αλλά ως μονάδα στο πλαίσιο ενός γενικότερου συνόλου.
Γίνεται ακόμα πιο κατανοητό μέσω του δημοφιλούς σλόγκαν του κομμουνισμού δια στόματος Μαρξ:
“Από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητες του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του”
Και ενώ σε πρώτο άκουσμα ακούγεται απλό και ιδιοφυές, σε δεύτερο προκύπτουν μερικά ερωτήματα:
Ποιος ορίζει τις δυνατότητες κάποιου; Ποιος ορίζει τις ανάγκες του; Ποιος ορίζει αυτά τα όρια; Τις προτιμήσεις; Το τι είναι καλό και κακό για κάποιον;
Ώπα μεγάλε, για κάτσε, εδώ υποτίθεται πως θα μιλούσαμε για σχολές οικονομικής σκέψης! Τι έγινε, που βρισκόμαστε μέχρι στιγμής;
Από την μία έχουμε κλασική σχολή οικονομικής σκέψης, η οποία ξεκίνησε με τον Adam Smith και στην οποία προτάσσεται το άτομο, οι ατομικές ελευθερίες, το οικειοθελές εμπόριο, η ελεύθερη αγορά και η λογική ότι πίσω από το ατομικό καλό κρύβεται το κοινό καλό.
Αυτό που πλέον θα ονομάζαμε καπιταλισμό.
Από την άλλη, έχουμε την Μαρξιστική σχολή οικονομικής σκέψης στην οποία το συλλογικό έχει περισσότερη αξία από το ατομικό, στο οποίο ανήκαν και τα μέσα παραγωγής του πλούτου.
Αυτό που πλέον θα ονομάζαμε κομμουνισμό.
Το debate που θα ακολουθούσε για τα επόμενα χρόνια, γίνεται ξεκάθαρο…
Καπιταλισμός vs Κομμουνισμός
- Καπιταλισμός επιδιώκοντας ελεύθερη αγορά και ιδιωτική περιουσία
- Κομμουνισμός επιδιώκοντας κοινή κτήση κάθε μέσου παραγωγής
Κάποιες βασικές διαφορές ανάμεσα στα δύο οικονομικά συστήματα:
| Καπιταλισμός | Κομμουνισμός | |
| Επέμβαση της Κυβέρνησης | Λίγη ή καθόλου | Απόλυτη |
| Πλούτος | Ο καθένας έχει δικαίωμα να κυνηγήσει το επίπεδο πλούτου που επιθυμεί | Ο πλούτος μοιράζεται από το κράτος με βάση τις ανάγκες και τις δυνατότητες |
| Μέσα Παραγωγής | Ιδιωτικά | Κρατικά |
| Προτεραιότητα | στο Άτομο | στο Σύνολο |
| Οικονομία | Ελεύθερη | Το κράτος είναι η οικονομία |
| Κίνητρο | Προσωπικό Κέρδος | Φήμη |
| υπό τη μορφή | Μισθού, Περιουσίας, Φήμης | Φήμη μέσα στο κράτος. Δεν υπάρχει η έννοια του κέρδους. |
| Εργασία | Ελεύθερη επιλογή | Ορίζεται από το κράτος |
| Επιχειρήσεις | Ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να δημιουργεί επιχειρήσεις | Όλη η παραγωγική δραστηριότητα ανήκει και διαχειρίζεται από το κράτος |
Ποιο από τα δύο στρατόπεδα επικράτησε;
Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, η επικρατούσα θεωρία έδειχνε να είναι αυτή των κλασικών οικονομικών και της σχολής του Σμιθ.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, ξεκίνησε μία άτυπη “μάχη” ανάμεσα σε καπιταλισμό και κομμουνισμό για το ποια οικονομική ιδεολογία θα καταφέρει να επικρατήσει στις περισσότερες χώρες του πλανήτη.
Το 1922 δημιουργήθηκε η Σοβιετική ένωση ένα από τα πιο κλασικά παραδείγματα κομμουνιστής διοίκησης.
Και ενώ ο κομμουνισμός δοκιμαζόταν στην Σοβιετική ένωση, λίγα χρόνια μετά, το 1929 έλαβε χώρα η μεγαλύτερη οικονομική κρίση που είχε γνωρίσει ποτέ ο πλανήτης.
Το όνομα της; Η Μεγάλη Ύφεση! (Great Depression)
Ξεκίνησε από την Αμερική μετά το χρηματιστηριακό κραχ στις 24 Οκτωβρίου του 1929 και διαδόθηκε γρήγορα στον υπόλοιπο αναπτυγμένο αλλά και αναπτυσσόμενο κόσμο.
Οι επιπτώσεις; Καταστροφικές…
Για 10 ολόκληρα χρόνια, η ζήτηση ήταν στα τάρταρα, η ανεργία στα ύψη, η παραγωγή φυτοζωούσε ενώ ο κατασκευαστικός κλάδος ήταν ανύπαρκτος.
Ένα τέτοιο πρωτόγνωρο φαινόμενο, κλόνισε την άποψη του κόσμου για την ελεύθερη οικονομία: Πώς έγινε κάτι τέτοιο; Τι πήγε στραβά; Και το κυριότερο, τι θα πρέπει να κάνουμε για να το διορθώσουμε;
Οι άνθρωποι στράφηκαν στις θεωρίες των κλασικών οικονομολόγων οι οποίες όμως, δεν είχαν ιδέα για ποιο λόγο μπορεί να έγινε κάτι τέτοιο αλλά ούτε και κάτι να προτείνουν για να το διορθώσουν.
Και ύστερα; Ύστερα ήρθε ο Κέυνς…
Η έλευση του Κεϋνσιανισμού
και γιατί όλα κρύβονται στην ζήτηση
Ο John Maynard Keynes, Βρετανός οικονομολόγος, στην προσπάθεια του να κατανοήσει την μεγάλη ύφεση, το 1936 μας δίνει το βιβλίο “The general theory of money, interest and employment“.
Άθελα του, έβαζε τις βάσεις της μακροοικονομικής θεωρίας.
Τι υποστήριζε;
Αντλώντας συμπεράσματα από τη 10ετή μεγάλη ύφεση, θεωρούσε πως αν αφήσεις μια οικονομία να ορθοποδήσει μόνη της θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να σταθεροποιηθεί και να πάρει ξανά τα πάνω της.
Τι πρότεινε;
Αντί να αφήσουμε το αργό ελεύθερο χέρι της αγοράς να φέρει την ισορροπία, πρότεινε την κρατική παρέμβαση μέσω δύο εργαλείων κεντρικού σχεδιασμού:
- την νομισματική πολιτική
- την δημοσιονομική πολιτική
Χρησιμοποιώντας τα, μία κυβέρνηση θα μπορούσε να κατευθύνει μία οικονομία προς τα εκεί που επιθυμεί, να δώσει κίνητρα, να αυξήσει την παραγωγή και να μειώσει την ανεργία.
Πως λειτουργεί;
Αυξάνοντας τις κρατικές δαπάνες με νέο χρήμα και μειώνοντας τους φόρους, θα δημιουργήσουμε ζήτηση (έστω και “τεχνητά”), θα επανεκκινήσουμε την οικονομική μηχανή και θα “τραβήξουμε” την αγορά εκτός κρίσης.
Ο Κέυνς θεωρούσε την συνολική ζήτηση ως την #1 κινητήρια δύναμη σε μία οικονομία. Αν αυτή δεν υπάρχει, θα πρέπει να δημιουργηθεί!
Κάτι σαν να τραβάς μανιβέλα βρε παιδί μου
Μαστίζεται η οικονομία από ανεργία; Μην ανησυχείς, το μόνο που χρειάζεται είναι να εγκρίνεις κονδύλια για κρατικά έργα στα οποία θα προσλάβουμε όλους τους ανέργους!
Σατανικά έξυπνο; Not so fast, my friend…
Η κριτική του Κεϋνσιανισμού
Εάν δεν σε έχω χάσει μέχρι στιγμής, μάλλον θα πρόσεξες μία αντίφαση:
Πώς γίνεται να χρηματοδοτήσεις επιπλέον δαπάνες όταν η οικονομία είναι στα χειρότερα της;
Κοινώς, πώς γίνεται η λύση στο πρόβλημα να είναι η αύξηση της κατανάλωσης χρήματος την στιγμή που βρίσκεσαι ήδη μέσα σε μία κρίση και ΔΕΝ έχεις χρήματα;
Και η απάντηση; Πολύ απλή, δημιουργώντας φρέσκο χρήμα από το μηδέν!
Ένα κράτος μπορεί να χρηματοδοτήσει ελλειμματικούς προϋπολογισμούς με 3 τρόπους: μέσω αύξησης φορολογίας, εξωτερικού δανεισμού ή εσωτερικού δανεισμού, δηλαδή “τύπωμα” χρήματος.
Δεδομένου του ότι η αύξηση της φορολογίας είναι ένας μη-δημοφιλής τρόπος ο οποίος ξεσηκώνει αντιδράσεις, τείνουν να γέρνουν προς την πλευρά του δανεισμού και της δημιουργίας νέου χρήματος.
Ώπα, κάτσε! Εάν έχουμε ανακαλύψει το “λεφτόδεντρο”, τι μας κρατάει από το να τυπώνουμε συνεχώς χρήμα;
Δεν θέλω να σε στεναχωρήσω αλλά η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ακούει στο όνομα πληθωρισμός
📚 Εάν θες να μάθεις περισσότερα σχετικά με τον πληθωρισμό, ρίξε μια ματιά στο αναλυτικό άρθρο που έχω γράψει στο παρελθόν →
Χωρίς να μπω σε πολλές λεπτομέρειες, το χρήμα δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από ένα μέσο το οποίο:
- μας βοηθάει να εκφράσουμε και να απεικονίσουμε την αξία
- διευκολύνει την ανταλλαγή αξίας μεταξύ ανθρώπων λόγω της ρευστής φύσης του
💸 Εάν τώρα θες να μάθεις περισσότερα σχετικά με το χρήμα, τον ρόλο ύπαρξης του αλλά και τα χαρακτηριστικά του, ξέρεις τι πρέπει να κάνεις →
Αν αυξήσουμε την συνολική ποσότητα χρήματος δυσανάλογα σε σχέση με την συνολική αξία που παράγεται στην οικονομία, τότε προκαλούμε την αύξηση των τιμών.
Τι εννοώ;
Αν το σύνολο των χρηματικών μονάδων αυξηθεί χωρίς να αυξηθεί το σύνολο αγαθών και υπηρεσιών το αποτέλεσμα είναι περισσότερο χρήμα να “κυνηγάει” την ίδια ποσότητα αξίας. Έτσι, η αποτίμηση αυτής της αξίας στο συγκεκριμένο νόμισμα ανατιμάται.
Δημιουργία νέου χρήματος → υποτίμηση νομίσματος → αύξηση τιμών αγαθών & υπηρεσιών → πληθωρισμός
Και θα μου πεις: Εφόσον οι κυβερνήσεις ρίχνουν το νέο χρήμα πίσω στην αγορά, γιατί να μην δημιουργείται αξία;
Πολλά τα επιχειρήματα αλλά τα βασικά είναι πως μία κυβέρνηση τείνει να:
- μην είναι αποδοτική στον ρόλο του επιχειρηματία – λάθος κίνητρα
- μεροληπτεί – ποιος αποφασίζει που θα πάει το νέο χρήμα
- διαφθείρεται – εάν έχεις την εξουσία να δημιουργείς χρήμα από το μηδέν, σου δίνει τη δυνατότητα να “απορροφάς” τον κόπο και την περιουσία των άλλων
Οι θεωρίες του Keynes έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο μετά την μεγάλη ύφεση ενώ, κυριολεκτικά, διαμόρφωσαν τις οικονομίες του πλανήτη μετά τον 2ο Π.Π.
Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν τόσο στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 όσο και στην πρόσφαση κρίση της πανδημίας.
Πάμε να ανακεφαλαιώσουμε και να δούμε που θα τοποθετήσουμε τον Κεϋνσιανισμό στο φάσμα των οικονομικών σχολών σκέψης:
Αν στην μία πλευρά έχουμε τον Μαρξισμό ο οποίος επιζητά απόλυτο έλεγχο πάνω σε μία οικονομία και στην άλλη πλευρά την Κλασική σχολή πολέμια της κρατικής παρέμβασης τότε θα λέγαμε ότι ο Κεϋνσιανισμός τοποθετείται κάπου στην μέση, γέρνοντας προς την πλευρά του Μάρξ.
Αντί για ολικό έλεγχο, ο Κέυνς υποστηρίζει την σημασία της κρατικής παρέμβασης στην οικονομία ώστε να την διαμορφώνει όπως αυτή επιθυμεί και να την ωθεί προς την κατεύθυνση που θέλει.
Δυστυχώς ή ευτυχώς και αναλόγως με το στρατόπεδο σου, την σήμερον ημέραν, ο Κεϋνσιανισμός είναι η επικρατέστερη οικονομική θεωρία και εφαρμόζεται πάνω κάτω από τα περισσότερα κράτη.
Η Αυστριακή Σχολή οικονομικής σκέψης
laissez-faire, η φιλοσοφία του να την αφήσεις μόνη της
Παρά την παγκόσμια ηγεμονία του Κεϋνσιανισμού, υπάρχουν σχολές που υποστηρίζουν ακόμα την στροφή των αγορών σε πιο ελευθεριακές πολιτικές.
Μία από τις πιο δημοφιλής είναι η Αυστριακή σχολή οικονομικής σκέψης, με μπροστάριδες τους Carl Menger, Friedrich Hayek και Ludwig von Mises οι οποίοι, προς έκπληξη κανενός, ήταν οικονομολόγοι από την Βιέννη.
Τι υποστηρίζει; Μοιράζεται πολλά κοινά με τους κλασικούς οικονομολόγους καθώς θεωρεί ότι η κρατική παρέμβαση δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα προσπαθεί να λύσει.
Γιατί; Διότι μία οικονομία αποτελείται από ανθρώπους και η ανθρώπινη συμπεριφορά τείνει να είναι απρόβλεπτη. Αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό, εξαιρετικά πολύπλοκο και χαοτικό, ο οποίος απαρτίζεται από πάρα πολλές μονάδες οι οποίες δρουν εντελώς απρόβλεπτα.
Και αυτή είναι η κύρια διαφωνία με τους κεϋνσιανούς:
Οι μεν πιστεύουν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μαθηματικά μοντέλα και στατιστική για να ερμηνεύσουν την οικονομία και στην συνέχεια να την σχεδιάσουν κεντρικά βασιζόμενοι σε αυτά τα συμπεράσματα.
Οι δε, απορρίπτουν κάθε μορφή δημοσιονομικής ή νομισματικής πολιτικής και θεωρούν οποιοδήποτε μαθηματικό μοντέλο προσπαθεί να αναλύσει μία οικονομία εντελώς αυθαίρετο. Οπότε, μπορείς ήδη να φανταστείς την άποψη τους για την επέμβαση πάνω στην οικονομία βασιζόμενοι σε τέτοια μοντέλα.
Τέλος, θεωρούν ότι η αξία κάθε αγαθού σε μία οικονομία είναι υποκειμενική και εξαρτάται μονάχα από την αξία που θεωρεί ότι λαμβάνει αυτός που το καταναλώνει.
Ένα ποτήρι καφέ έχει διαφορετική αξία για κάποιον που πίνει καφέ και διαφορετική για κάποιον που τον σιχαίνεται.
Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τους Μαρξιστές οι οποίοι θεωρούν ότι τα προϊόντα έχουν αντικειμενική αξία η οποία πηγάζει από τις εργατοώρες που ξοδεύτηκαν για την δημιουργία τους.
Οι Μονεταριστές και η Σχολή του Σικάγο
όσο πιο ελεύθερα, τόσο πιο καλά
Παρόμοια λογική με την Αυστριακή σχολή – αν και όχι τόσο ριζοσπαστική – έχει η σχολή του Σικάγου η οποία πρότεινε μικρότερη κρατική παρέμβαση, ιδιωτικοποίηση της παραγωγής και περισσότερη ελευθερία στις αγορές.
Ξεκίνησε από την Αμερική την δεκαετία του 30′ από τον Frank Knight ενώ ο πιο δημοφιλής υποστηρικτής της ήταν ο κάτοχος βραβείου νόμπελ, Milton Friedman.
Η Αμερική το 1970 περνούσε μία περίοδο όπου ο πληθωρισμός ήταν σε πολύ υψηλά επίπεδα ενώ η οικονομική δραστηριότητα στάσιμη – μία κατάσταση η οποία ονομάζεται στασιμοπληθωρισμός.
Ο στασιμοπληθωρισμός είναι μια κατάσταση που οι περισσότεροι Κεϋνσιανοί οικονομολόγοι δυσκολεύονται να αντιληφθούν: Πώς γίνεται να ρίχνουμε περισσότερο χρήμα στην αγορά (δηλαδή πληθωρισμός) χωρίς να ενεργοποιούμε την ανάπτυξη;
Εκείνη την εποχή, οι απόψεις του Friedman έδειχναν να παίρνουν δημοτικότητα καθώς σε αντίθεση με τους Κεϋνσιανούς έδειχνε να προσφέρει μία απάντηση.
Οι σκέψεις του δημιούργησαν ακόμα μία οικονομική θεωρία: τον Μονεταρισμό.
Οι μονεταριστές πίστευαν ότι η ποσότητα χρήματος στην αγορά θα πρέπει να αυξάνεται σταθερά και προβλεπόμενα ώστε να προωθεί την σταθερή ανάπτυξη της.
Για να κάνουμε την αντιπαραβολή, ο Κέυνς θα ισχυριζόταν το ακριβώς αντίθετο:
Εάν μία οικονομία υπο-αποδίδει, αυξάνουμε την ποσότητα χρήματος μέσω νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής ώστε να αυξηθεί η ζήτηση και η οικονομία να ξαναπάρει μπροστά.
Αντίθετα, όταν η οικονομία υπερ-αποδίδει και εμφανίζεται πληθωρισμός, επεμβαίνουμε μειώνοντας την ποσότητα χρήματος ώστε να πατήσουμε φρένο στην παραγωγή, άρα και στην αύξηση των τιμών.
Οικονομικές Σχολές Σκέψης
Κομμουνισμός, Κεϋνσιανισμός, Μονεταρισμός, Αυστριακοί
Οικονομικές Σχολές Σκέψης
Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι υπάρχουν 4 βασικές σχολές Οικονομικές Σχολές Σκέψης αυτή τη στιγμή:
- Κομμουνισμός (Μαρξισμός)
- Κεϋνσιανισμός
- Μονεταρισμός (Σχολή του Σικάγο)
- Αυστριακή σχολή (Laissez-faire)
Τέρμα αριστερά, έχουμε τον Κομμουνισμό ή Μαρξισμό ο οποίος θέλει τον απόλυτο έλεγχο της οικονομίας από το κράτος.
Υποστηρίζει ότι καμία οικονομική απόφαση δεν πρέπει να λαμβάνεται από το άτομο (παραγωγούς, καταναλωτές κτλ) καθώς το κράτος είναι εκεί και εξασφαλίζει ότι όλοι θα επωφελούνται το ίδιο.
Η απάντηση του στο βασικό οικονομικό πρόβλημα; Το κράτος γνωρίζει τι πρέπει να παραχθεί, τι πρέπει να καταναλωθεί και κάνει τις απαραίτητες διαδικασίες για να γίνει πράξη.
Προχωρώντας λίγο πιο δεξιά, συναντάμε τον Κεϋνσιανισμό.
Σε αντίθεση με τον κομμουνισμό ο οποίος επιζητά ολικό έλεγχο της οικονομίας, οι Κεϋνσιανοί υποστηρίζουν την κρατική παρέμβαση στην οικονομία. Κοινώς, όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά, τότε η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική είναι εργαλεία στα χέρια του κράτους ώστε να φέρει ξανά ζήτηση μειώνοντας την έκταση των οικονομικών κύκλων.
Στην συνέχεια έρχεται η σχολή του Σικάγο, με πιο πρόσφατο αντιπρόσωπο τον Friedman με τον Μονεταρισμό ο οποίος υποστηρίζει ελάχιστη παρέμβαση του κράτους στην οικονομία.
Κλείνοντας, στην ακριβώς αντίθετη πλευρά, έχουμε τους Αυστριακούς οι οποίοι θέλουν μηδενική παρέμβαση από το κράτος στην οικονομία.
Ίσως να τους έχεις ακούσει ως αναρχο-καπιταλιστές και το οικονομικό σύστημα που υποστηρίζουν ως Laissez-faire economics προερχόμενο από το γαλλικό “αφήστε τα ελέυθερα”. Υποστηρίζει ότι όλες οι συναλλαγές μεταξύ ιδιωτών θα πρέπει να γίνονται χωρίς κανέναν πάνω από το κεφάλι τους, κοινώς χωρίς καμία κρατική επίβλεψη με την μορφή νόμων, δασμών, επιχορηγήσεων και τιμολογήσεων.
Τελικές Σκέψεις
Άρα, καταλήξαμε κάπου; Ποια είναι η καλύτερη σχολή οικονομικής σκέψης; Την βρήκαμε;
Όπως θα αντιλήφθηκες ήδη, δεν υπάρχει μία και μοναδική σχολή στο ρόλο του μεσσία η οποία θα αναλάβει να μας σώσει από τις υπόλοιπες.
Κάποιες θεωρίες επιβεβαιώνονται, άλλες απορρίπτονται, κάποιες επιστρέφουν στο μέλλον παραλλαγμένες.
Δυστυχώς και σε αντίθεση με άλλες επιστήμες όπως τα μαθηματική και η φυσική, δεν μπορείς να πειραματιστείς με μία πριν την επιλέξεις για την κοινωνία σου.
Θες να μειώσεις το ΦΠΑ στο 15% και να δεις αν θα αυξηθούν τα έσοδα του κράτους; Θέλεις να κρατικοποιήσεις όλες τις ΔΕΚΟ; Μήπως να περιορίσεις την παρέμβαση του κράτους στην ελεύθερη οικονομία;
Στο πόκερ, για να δεις τα φύλλα του αντιπάλου θα πρέπει να παίξεις και το φύλλο σου. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις οικονομικές θεωρίες: Ο μόνος τρόπος για να μάθεις το αποτέλεσμα μίας θεωρίας είναι να την δοκιμάσεις στην πραγματική οικονομία.
Το πρόβλημα; Αν πέσει έξω, κατά πάσα πιθανότητα, θα πέσουν έξω και εκατομμύρια ζωές.
Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος όπου εντελώς ριζοσπαστικές θεωρίες συνεχίζουν να υπάρχουν – δεν υπάρχει τρόπος να τεσταριστούν ώστε να αποδειχτούν λάθος
Η οικονομική επιστήμη είναι αυτό που λέμε soft science.
Η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι εξαιρετικά πολύπλοκη για να μπει σε συγκεκριμένα αυστηρά καλούπια ενώ η μελέτη της δεν μπορεί να γίνει σε κλειστά εργαστήρια με τη διαδικασία του πειράματος.
Τι σημαίνει αυτό; Ότι είναι δύσκολο να φέρεις την επιστημονική μέθοδο στην ανάλυση της. Δεν μπορείς να γνωρίζεις προκαταβολικά πως θα λειτουργήσει ένας άνθρωπος.
Κάπου εδώ ήρθε η ώρα να κλείσω και θα το κάνω με την αγαπημένη μου φράση όταν μιλάμε για οικονομικές θεωρίες:
Τι είναι ένας οικονομολόγος; Ένας ειδικός ο οποίος μπορεί να σου πει με βεβαιότητα αύριο, γιατί αυτά που προέβλεψε χθες για σήμερα δεν βγήκαν αληθινά.
Μέχρι το επόμενο, τα λέμε!
Sterg
1 Comment
Η καλύτερη σχολή σκέψης από τίς 4 είναι η αυστριακή τελικά γιατί κάνει τον άνθρωπο πανέξυπνο και με την αξία του αποκτάει την φήμη και παράδειγμα για μίμηση στις επόμενες γενιές!!!!!! Οι κρατικοί αξιωματούχοι μια ζωή πίνουν το αίμα των παραγωγικών ανθρώπων!!!!!